Akademicki Związek Sportowy w Lublinie w latach 1944 – 1989

Akademicki Związek Sportowy w Lublinie obchodzi jubileusz stulecia powstania. Dzieje tej wielce zasłużonej dla miejscowego (i nie tylko) sportu organizacji, nierozerwalnie związane są akademickością Lublina, a wielu sportowców, trenerów i działaczy zapisało się złotymi zgłoskami na kartach historii polskiej kultury fizycznej.  

Akademicki Związek Sportowy w Lublinie w latach 1944 – 1989

Grupa przedwojennych działaczy już w sierpniu 1944 r. przystąpiła do reaktywacji AZS. Zaczęto od gromadzenia sprzętu sportowego i przygotowania boisk przy Domu Żołnierza, Gimnazjum Zamoyskiego i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Na czele pierwszego zarządu stanął Stanisław Krzykała – ówczesny wiceprezydent miasta. Do AZS Lublin wówczas należeli wtedy studenci aż trzech uczelni: KUL, UMCS i Politechniki Warszawskiej, która w pierwszym okresie po wojnie miała swoją siedzibę w Lublinie. Podczas pierwszego, legalnego walnego zebraniu 6 kwietnia 1946 r., z udziałem 93 członków, uchwalono statut i wybrano nowy zarząd, na czele którego stanął student Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Jerzy Zdziechowski, kuratelę objął prof. Leon Halban, a funkcję prezesa honorowego wspomniany Stanisław Krzykała. Szybko rosły szeregi członkowskie AZS: z 28 osób w 1944 r. i 120 osób w 1945 r. – 120 do 936 członków wśród 5367 studentów KUL i UMCS w 1949 r. i 1500 w 1951 r.

W pierwszych latach powojennych dobrze prezentowały się drużyny AZS Lublin w grach zespołowych. Siatkarki w styczniu 1946 r. zagrały w turnieju finałowym o mistrzostwo Polski zajmując czwartą lokatę. Siatkarze w 1945 r. zdobyli mistrzostwo okręgu lubelskiego, a trzy lata później w turnieju finałowym o mistrzostwo Polski również zajęli czwarte miejsce. Drużyna hokeja na lodzie uczestniczyła w rozgrywkach okręgu warszawskiego, a w lutym 1948 r. odniosła swój największy sukces zdobywając tytuł akademickiego mistrza Polski.

W 1949 r., ramach stalinizacji sportu i szkolnictwa wyższego postanowiono poddać AZS gruntownej przebudowie i nazwać go Akademickim Zrzeszeniem Sportowym. Jak pisano: był to „teren zabagniony”, „siedlisko wszelkiego rodzaju szumowin”, „wylęgarnię złotej młodzieży, wrogiej ideologicznie” i „organizację wybitnie elitarną, nie mającą nic wspólnego z masowością”.

Szeregi AZS początkowo rosły, później jednak biurokratyczne, komunistyczne metody spowodowały skutki odwrotne od zamierzonych. Mimo powstania w Lublinie nowych uczelni, wyodrębnionych z UMCS: Akademii Medycznej (1950) i Wyższej Szkoły Rolniczej (1955), liczba członków AZS dramatycznie spadła. W 1956 r. AZS Lublin liczył zaledwie 358 członków.

Sytuacja uległa poprawie po liberalizacji systemu władzy i reaktywowaniu Akademickiego Związku Sportowego w 1957 r. W 1965 r. powstał nowy klub w Wyższej Szkole Inżynierskiej. Szeregi AZS w naturalny sposób zaczęły się rozwijać licząc wówczas 1922 członków w 60 sekcjach, co stanowiło 25% ogólnej liczby studentów lubelskich szkół wyższych. Największym zainteresowaniem studentów cieszyły się siatkówka, koszykówka i lekka atletyka. AZS Lublin zajmował 14 miejsce wśród klubów AZS i 6 miejsce we współzawodnictwie spartakiadowym.

Na przełomie lat 60. i 70. AZS pozyskał własną bazę obiektową poprzez budowę Ośrodka Sportów Wodnych nad jeziorem Piaseczno, na miasteczku akademickim UMCS powstał Akademicki Ośrodek Sportowy, a w Rogóźnie Ośrodek Sportowo-Wypoczynkowy AZS KUL. Zaprocentowało to stopniowym wzrostem poziomu sportu kwalifikowanego.

Jako pierwsze wyróżniały się siatkarki AZS UMCS, które w 1959 r. pod wodzą trenera Henryka Derkacza zdobyły mistrzostwo Polski wyższych uczelni i uzyskały prawo reprezentowania Polski na Światowym Festiwalu Młodzieży w Wiedniu. W 1960 r. wywalczyły awans do II ligi. Warto również wspomnieć o wybitnych zawodniczkach mogących pochwalić się przynależnością do lubelskiego AZS: o Małgorzacie Denisow i Emilii Szczawińskiej – Osińskiej, zaliczanych do grona zawodniczek wszechczasów.

Siatkarze w 1960 r. uzyskali awans do II ligi państwowej, zaś w 1964 r. do ekstraklasy.  Do grona wybitnych przedstawicieli lubelskiego AZS jest zaliczany siatkarz Tomasz Wójtowicz, który jako kilkunastoletni, utalentowany chłopak zasilił szeregi lubelskich akademików. W 1972 r. jako reprezentant Polski został wicemistrzem Europy juniorów. Dwa lata później, już jako zawodnik Avii Świdnik, wchodził w skład złotej polskiej drużyny, która w 1974 r. wywalczyła mistrzostwo świata i dwa lata później olimpijskie złoto. Do grona ekstraklasowych zawodników AZS Lublin należał również m.in.: Prof. Marek Żmigrodzki, wybitny naukowiec, rektor Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie.

Systematycznie też rozwijała się drużyna koszykówki kobiet w 1966 r. budowana na bazie zawodniczek MKS Lublin. Zespół zajął drugie miejsce w Akademickich Mistrzostwach Polski, wygrał mistrzostwo okręgu i awans do I ligi. W tym miejscu należy wspomnieć o wyjątkowych trenerach: Ryszardzie Kistrze i Julianie Fiali oraz dziesiątek wspaniałych koszykarek, które swoją ciężką pracą budowały podwaliny pod trwającą już od 55 lat tradycję lubelskiego basketu kobiet w ekstraklasie. Choć przed dekady w różny sposób kształtowały się losy sekcji np.: jako Meblotab AZS.. Chełm.

Nieco ponad 30 lat później do swoich koleżanek dołączyli również mężczyźni, których drużyna konsekwentnie budowana przez trenerów: Andrzeja Prędkiewicza, Zdzisława Szabałę, Jausza Narkiewicza i Janusza Herbina awansowała do I ligi, będąc jednocześnie jedną z najlepszych drużyn akademickich w kraju. Z czasem niestety ze względów finansowych, by ratować drużynę przeniesiono ją do Kraśnika gdzie występowała pod nazwą Agrofar Kraśnik.

W czołówce Lubelszczyzny znajdowała się stale sekcja lekkoatletyczna AZS Lublin.

Bardzo dobre rezultaty zaczęły przynosić prace trenerskie: Andrzeja Krychowskiego i Wiesława Dolińskiego. Wśród wychowanków Dolińskiego był Władysław Domaszewicz, medalista mistrzostw Polski, który swoją bajaczną techniką skoku w dal zachwycał na przełomie lat 60. i 70. Zespół lekkiej atletyki awansował wówczas do II ligi. Wielkim objawieniem okazał się wtedy trójskoczek Andrzej Sontag – olimpijczyk, pięciokrotny wicemistrz kraju, halowy złoty i brązowy medalista mistrzostw Polski, brązowy medalista mistrzostw Europy w Rzymie w 1974 r. Wspaniałym dowodem na ciągłość szkolenia i konsekwencję w tej samej dyscyplinie stały się osiągnięcia Rafała Gebela, podwójnego Akademickiego Mistrza Polski, dziś Profesora Loyola University w Chicago. Na przestrzeni lat wyróżniało się również wielu innych zawodników sekcji: Urszula Jaros, Grażyna Siewierska, Agnieszka Gołębiowska, Dariusz Nawrot, Piotr Jastrzębski, Piotr Kitliński, Dariusz Skura i wielu innych.

Największy sukces dla lubelskiego AZS tamtych lat przyniosła jednak sekcja szermiercza. Wspaniali pionierzy tej dyscypliny w AZS Lublin: Jan Janiszewski, Bohdan Przybyło i Andrzej Gottner zapoczątkowali wspaniałe tradycje, w które pisała się najjaśniejsza gwiazda w dziejach lubelskiego fechtunku: Arkadiusz Godel –złoty medalista igrzysk olimpijskich w Monachium w 1972 r. i drużynowy mistrz świata z 1978 r. W okresie tym AZS Lublin zrzeszał blisko 5000 członków w 76 sekcjach klubów uczelnianych i 610 sekcjach w Klubu Środowiskowego.

Dodajmy, że ekstraklasowe boje toczyły również drużyny tenisistów stołowych oraz rugbistów. Specyfika działalności Akademickiego Związku Sportowego tamtego okresu to ofiarna i często społeczna praca wielu osób: trenerów i działaczy, którzy z troskę obserwowali rozwój AZS w tym: Stanisław Krzykała, Henryk Derkacz, Tadeusz Karpiński, Leszek Maria Ropuppert, Lucjan Piątek, Witold Zimny, Henryk Gerłowski, rektorzy: ks. Antoni Słomkowski, Wiesław Skrzydło, Grzegorz Leopold Seidler, Tadeusz Baszyński, Stanisław Podkowa.